موقعیت مکانی مسجد در بافت : مسجد جامع در ضلع غربی بافت کهن شوشتر ودر محله دکان سید که از محله های تاریخی شوشتر است قرار دارد . پیشینه تاریخی ساخت مسجد : مسجد جامع شوشتراز مساجد قدیمی و مهم ایران است که در دوره عباسی ساخته شده است بنای این مسجد در زمان خلیفه سیزدهم (13) محمد ابن جعفر متوکل در سال 250 ه ق آغاز گردید در دوره خلیفه بیست و پنجم (25 ) القادر با الله احمد المقتدر روند ساخت مسجد ادامه یافت اما اقدامات ساخت مسجد به پایان نرسید . در زمان خلیفه بیست وهفتم ( 27 ) المقتدر به امر الله ابوالقاسم ابن عبدالله همچنان ساخت مسجد ادامه یافت تا در نهایت در زمان خلیفه بیست و نهم ( 29 ) المسترشد با لله ابو منصور فضل ابن المستظهز در سال 445 ه ق ساخت مسجد به پایان رسید . ونام او بر بالای محراب داخلی مسجد بوسیله گچبری نوشته شده است . به این ترتیب ساخت مسجد از سالذ 254 شروع و در سال 445 به پایان رسید و 191 سال ساخت مسجد به طول انجامید . سبک معماری مسجد : بنا بر گفته روانشاد استاد دکتر محمد کریم پیر نیا ، این مسجد از جمله مساجد شبستانی و ستون دار به سبک خراسانی است که بعد از مسجد جامع فهرج و تاری خانه دامغان و نیز مسجد جامع نائین جزء قدیمی ترین مساجد ایران وبه سبک خراسانی می باشد . در گذشته سقف مسجد به صورت تیر پوش بوده که بر اثر از بین رفتن تیر های چوبی سقف توسط موریانه و گذشت زمان در دوره صفویه سقف آن تبدیل به تاق و گنبد گشته است . این اقدامات به نظر می رسد در سال 1089 ه ق توسط جمعی از خیرین از جمله شخصی به نام حاجی فتح الدین خیاط انجام پذیرفته است . شاعری به نام خواجه طالب ابن خواجه اسماعیل ابن خواجه افضل صراف تاریخ این اقدامات را در کتیبه ای زیبا به خط نستعلیق این چنین بیان کرده است : شک نیست که بانی مساجد در هر دو جهان بود سر افراز هر کس که توفیق ساختن یافت گردد به جهان ز خلق ممتاز فتحا بنمود افتتاحش با دا به رخش در جنان باز طالب تاریخ ساختن خواست از صاحب سرور محرم راز برخواست یکی از این میانه گفتا مسجد شده خدا ساز مسجد شده خدا ساز ماده تاریخ ساخت مسجد است که به حروف ابجد سال 1089 ه ق است . از بخشهای مهم و قدیمی مسجد دیوار جنوبی وبه سمت قبله مسجد است که بر روی ان به خط کوفی به همراه گل برگها ومتیف های گیاهی بسیار زیبا گجبری شده است . این کتیبه بخشی از سوره مبارکه یاسین می باشد که در سال های بعد از انقلاب توسط فردی نا آگاه و از روی نادانی برروی بخش هایی از آن پلاستر هایی کشیده شده بود که خوشبختانه در سال 1386 این مداخلات لایه برداری گردید . در ضلع شرقی مسجد ودر کنار یکی از در های اصلی مسجد مناری با فاصله اندکی ساخته شده که از بخش های پیوستی مسجد در قرن 9 هجری است . سید عبدالله جزایری در خصوص ساخت این منار در کتاب تذکره شوشتر چنین می گوید : (( وگویند منار با اصل مسجد ساخته نشده وبانی آن سلطان اویس ابن شیخ حسن یونانی است و اسم او به کتابه جلی بر سنگی که بالای در زیر گلدسته است منقوش است و تاریخ شهر ذیحجه سنه اثنین وعشرین وثمانانه (822) واین منار از غرائب ابنیه است )) درب ورودی پله های منار در کنار آن ودر داخل مسجد قرار دارد و به صورت مارپیچ تا بالا ادامه دارد . شعار الله اکبر بر روی بدنه منار بوسیله آجر وکاشی پی در پیً تکرار شده است . ارتفاع این منار در گذشته 27 متر بوده اما اکنون این ارتفاع 70/24 متر می باشد که در دوره های اخیر بخشی از آن تخریب شده است . در کنار منار وبا فاصله تقریبی 8متر مأذنه مسجد قرار دارد که علی رغم مرمت هایی که در دوره پهلوی بر روی آن انجام گردیده بود در سال های اخیر به شدت آسیب دیده بود . در خلال اقدامات مرمتی که از سال 84 تا 86 در مسجد صورت گرفت این بخش از مسجد به وضعیت پایداری رسید وتزئینات کاشی آن دوباره بر اساس طرح قدیم خود مرمت گردید . مسجد دارای 54 ستون بوده که ستون های شمالی وجنوبی بر اثر نیروی رانش تاق ها به شدت کج شده اند . در دوره پهلوی به منظور جلوگیری از تخریب شبستان مسجد ، ستون های داخل استحکام بخشی و در بیرون پشت بند هایی سنگی در راستای این ستون ها قرار گرفت که خوشبختانه تاکنون این اقدامات حفاظتی موثر واقع شده است . مسجد دارای دو محراب می باشد یکی محراب داخلی که در شبستان مسجد قرار دارد وبا تزئینات گچبری بسیار زیبا در پیشانی آن آراسته گردیده است در کنار این محراب دو نیم ستون گرد قرار دارد و نام خلیفه بیست و نهم بر بالای آن گچبری شده است . پیشینه این محراب همزمان با ساخت مسجد است وقدمتش از محراب دیگر بیشتر است این محراب ،محراب زمستانی مسجد میباشد. محراب دیگر مسجد در داخل حیاط مسجد قرار دارد که در مرکز ستونهای پشتبندی مسجد قرار گرفته است این محراب در دوره ی صفویه ساخته شده است ودارای تزئینا ت گچبری و خوون چینی ((آجر چینی)) است که در نقوش آجر پیشانی محراب ده مرتبه نام مبارک علی ابن ابی طالب نقش بسته است . همچنین در تبریزی پیشانی محراب نیز بخشی از سوره توحید به خط کوفی معقلی کار شده است . این محرایب نیز جزء بخش های زیبای مسجد می باشد . این محراب ، محراب تابستانی مسجد می باشد و با توجه به گچبری داخل آن که بخشی از سوره های قرآنی است سال ساخت آن1157 (ه ق) ونام استاد آن علی خان می باشد . کتیبه های مسجد در داخل شبستان وبخش ورودی مسجد کتیبه های نفیس و با ارزشی مربوط به دوره های مختلف اسلامی وجود دارد که اهمیت مسجد را صد چندان کرده است. تعداد این کتیبه ها که به خطوط مختلف نظیر ، کوفی ،ثلث،نسخ و نستعلیق نگاشته شده است بالغ بر 30 کتیبه می باشد که اکثر این کتیبه ها فرامین حکو متی میباشند از زیباترین این کتیبه ها که به خط کوفی نگاشته شده اند یکی کتیبه سوره یاسین است که بر روی دیوار جنوبی ودر کنار محراب است ودر بالای سر آن نام خلیفه بیست ونهم با متیف های گل گیاهی و زمینه رنگی لا جورد نوشته شده است و دیگری کتیبه ای است چوبی به خط کوفی مربوط به قرن چهارم هجری که احتمالاٌ از جایی به داخل مسجد آورده شده است ودر آن بخشش مالیات گاو وگوسفند از مردم تستر یا همان شوشتر نوشته شده است . از دیگر کتیبه های موجود در مسجد ، کتیبه هایی است که مربوط به قلعه سلاسل است این کتیبه ها مربوط به دورههای مختلف تاریخی است که در آنها شرح بعضی حوادث در خصوص قلعه وشهر آورده شده است واز وضعیت قلعه سلاسل در آن ادوار سخن به میان آورده است . به هر صورت این کتیبه ها بخشی از تاریخ مکتوب شهر کهن وتاریخی شوشتر ند که در این مکان به دلیل حکومتی بودن مسجد در آن نصب می باشند
اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان شوشتر